Assepoester, Carrie Mathison, Alexis Colby, Claire Underwood, Madame Bovary en Medea, wereldberoemde vrouwen die een ding gemeenschappelijk hebben: ze bestaan niet echt. Het zijn fictieve vrouwen. Ze zijn geschapen en ontworpen door verhalenvertellers en daarna in beeld gebracht door filmmakers. Ze dienen ter vermaak, maar ook als inspiratiebron of angstbeeld.
Goede vrouwen, slechte vrouwen
Wat vertellen vrouwen van het witte doek ons over ons vrouwbeeld? Wat kunnen we van deze fictieve vrouwelijke karakters leren over echte vrouwen? Hoe wordt ons ideaalbeeld van de vrouw beïnvloed door films en televisie? Wat zijn goede vrouwen, wat zijn slechte vrouwen?
Ideaalbeelden, dus ook die van de vrouw, zijn altijd veranderlijk. Hollywood producties uit de jaren 70- 80 laten een ander ideaalbeeld van de vrouw zien dan bijvoorbeeld de NETFLIX producties van nu. Waarin zitten de verschillen? Laat ik mezelf als voorbeeld nemen.
De eerste ‘vrouwelijke rolmodellen’ die ik en mijn leeftijdsgenoten als kind kregen voorgeschoteld toonden een helder zwart-wit beeld van goed en kwaad. De slechte vrouw is de jaloerse stiefmoeder, druk in weer met giftige appels. Een vrouw die liefde veinst voor de vader maar in feite een ordinaire gold digger is. De lieve prinses is altijd hard aan het werk, vloekt nooit, luistert naar haar vader en wacht smachtend op haar prins. Zij is ‘goed’. De strijd gaat om schoonheid. Er kan er maar een de mooiste zijn. Zowel uiterlijk, als innerlijk. De mooiste en de liefste krijgt uiteindelijk de prins. Copyright Disney studio’s. Met de originele verhalen van Grimm hebben deze sprookjes weinig meer te maken.
Lessen uit de film: redesign yourself!
Toen ik iets ouder was werd dat Disney-ideaal radicaal verstoord door Sandy (Olivia Netwon John) uit de film Grease. Sandy was een was echt ontwerpvraagstuk. In het begin van de film ziet ze er precies zo uit als die Disney prinsesjes. Een braaf meisje in een roze of geel jurkje met een wit kraagje en bijpassende witte sokjes, die smachtend droomt over haar ware. Maar Sandy was niet goed genoeg. Met dat uiterlijk en met dat tuttige gedrag zou ze haar prins, Danny Zuko (John Travolta) nooit krijgen. Daarom moet ze aan het einde van de film een extreme make over doormaken. Sandy 2.0 draagt een zwarte leren broek, zit zwaar in de make up, draagt oorbellen en heeft een sigaret in de mond. Ze is onmiskenbaar een seksbom. Helemaal top.
De onderliggende boodschap van de film is: loop mee met de rest. Als je niet rookt en drinkt ben je een stomme trut en hoor je er niet bij. Dan blijft de ware liefde buiten je bereik. Dus: redesign yourself!
Een vergelijkbare boodschap kreeg ik mee van Desperately Seeking Susan, de film waarmee Madonna medio jaren 80 doorbrak. De film gaat over twee vrouwen. De een is braaf en saai en verveeld zich te pletter. De ander heeft lak aan alles en beleeft avonturen. Madonna werd geen ster omdat ze zo goed kan zingen. Ze werd een celebrity omdat ze een hele generatie meisjes inspireerde om vrij en losbandig te zijn. De boodschap die ik in mijn jeugd mee kreeg van Hollywood was: brave meisjes zijn (onbewust) ongelukkig. Dus zet je af tegen je ouders, want zoals je moeder is, wil jij niet zijn; naar mannen, zoals je vader, moet je niet luisteren. Denk zelf na! Wees zelfstandig! En oh ja seks is niet zondig, geniet ervan. Lol maken is goed.
Maar je moet wel normaal doen. Psychische afwijkingen waren niet oké in de jaren 80. Dat blijkt wel uit een reeks “crazy lady” films, griezelfilms over lijpe vrouwen die gestoorde dingen doen.
Ik licht er graag een uit: Fatal Attraction. Deze film gaat over een zeer aantrekkelijke vrouw, Alex Forrest. Zij krijgt een affaire krijgt met een getrouwde man (gespeeld door Michael Douglas). Alex vertoont qua uiterlijk en stijl grote overeenkomsten met Sandy 2.0. Ze is echt wat je noemt smoking hot. Hij valt dan ook als een blok voor haar. Maar voor hem is deze affaire niet meer dan een slippertje. Casual seks noemen we dat tegenwoordig. Zij wil meer. Ze neemt geen genoegen met zijn afwijzing en slaat volledig door. Dan wordt het eng, heel erg eng. Ze luistert niet naar hem. Ze respecteert zijn grenzen niet en komt in zijn huis. De vrouw deze huizes vindt daarna het konijn van hun kind in een pan kokend water op het gasfornuis. Alex vormt een bedreiging voor het gelukkige gezin. Dat maakte haar in die tijd tot de most hated woman of America. Niet goed dus.
Mental issues?
Met dit soort vrouwportretten kunnen filmmakers anno 2019, na #MeToo, niet meer aankomen. In de hedendaagse NETFLIX lijkt het alsof alle vrouwen mental issues hebben. Denk aan Carrie Mathison, de biopolaire C.I.A. officer uit Homeland. Ook Carrie, single, begeeft zich in het grijze gebied van casual seks. Daarvoor heeft ze een speciale neptrouwring. Anders dan mannen die juist hun trouwring af doen om de kans op seks te verhogen, doet Carrie er een om. Ze geeft op die manier aan dat ze niet open staat voor iets anders dan een one night stand. Dat maakt haar aantrekkelijk voor mannen.
De simpele seksuele moraal uit Fatal attraction waarbij mannen en vrouwen er zeer ongelijk in staan – hij wil lol, zij wil zich binden – is voor Carrie een gegeven waarmee ze kan en mag manipuleren. Zij bepaalt de regels, niet hij. En haar mental issue is geen reden om haar te verwerpen. Het maakt haar juist menselijker. We hebben niets aan perfecte rolmodellen. Daar kunnen we ons niet mee identificeren. Met deze vallende en falende vrouw wel. En Carrie is niet de enige imperfecte vrouw die ik via NETFLIX leerde kennen. Neem Saga uit The Bridge, Betty Draper uit Mad Man, Alicia Florrick uit The Good Wife. Deze vrouwen tonen dat het ontworstelen aan het stereotype rolmodel een strijd is.
Moeder, minnares, echtgenote, zakenvrouw en bitch. Het combineren van die rollen is echter niets nieuws. ‘De vrouw’ was nooit te reduceren tot een aspect. Ze is altijd al die vrouwen. De rolmodellen waar we het lange tijd mee moesten doen waren werkelijkheidsvreemd. Gelukkig is dat aan het veranderen. In de verhalen, maar ook in het echte leven. Waarom zou een vrouw niet sterk en lief tegelijkertijd kunnen zijn of contactgestoord en toch seksueel aantrekkelijk? Wat de Netflix-vrouwen vooral laten zien is dat het een uitdaging is om een goede, en een, en dat is misschien nog wel belangrijker, gelukkige vrouw te zijn in een mannenmaatschappij. Dat zag de schepper van wonder woman ook. Wonder woman werd gecreëerd tijdens de tweede wereldoorlog. Haar schepper, de psycholoog William Moulton Marston, was van mening dat de wereld sterke vrouwen nodig heeft. Zonder sterke vrouwen geen vrede op aarde.
Wonder woman
“Not even girls want to be girls so long as our feminine archetype lacks force, strength, and power. Not wanting to be girls, they don’t want to be tender, submissive, peace-loving as good women are. Women’s strong qualities have become despised because of their weakness. The obvious remedy is to create a feminine character with all the strength of Superman plus all the allure of a good and beautiful woman.”
Wijze woorden van Marston uit 1943. Hij zag het scherp: de vrouw is een ontwerpvraagstuk, voor zowel mannen als vrouwen.
