‘Nee Adam, ik denk liever zelf na over wat goed en kwaad is’, dacht Eva toen ze de appel plukte. Ze toonde moed toen ze dat deed, morele moed.
De verboden vrucht
Wie kent het verhaal niet? Het verhaal van Adam en Eva in het paradijs. Wat moet het daar saai zijn geweest. Alles was immers perfect. Die twee leefden daar zorgeloos en verveelden zich neem ik aan te pletter. Om het verhaal toch een beetje spannend te maken plantte God een appelboom in het hof van Eden. Die appelboom was geen gewone boom maar de boom van kennis van goed en kwaad. God vertelde hen: “Je mag van alle bomen in de tuin overvloedig eten, maar van de boom van de kennis van goed en kwaad mag je niet eten, want op de dag dat je daarvan eet, zul je sterven.”[1]
Natuurlijk deden ze het toch. Dat snapt een kind. Het was Eva die zich liet verleiden door de slang. De slang die sluwer was dan alle andere wilde dieren die de Heer God had gemaakt. De slang vertelde Eva dat ze helemaal niet zou sterven, maar dat zij en Adam, als ze van de verboden vrucht zouden snoepen, de waarheid zouden zien. “Je zult helemaal niet sterven! God weet dat je ogen open zullen gaan als je van de boom eet, en dat je dan gelijk zult worden aan God, door de kennis van goed en kwaad.” Dat wilde ze wel, de waarheid zien. Eva wilde zo graag van die appel eten omdat ze dan wijs zou worden. Ze plukte een vrucht van de boom en at hem op. Dat zou ik ook gedaan hebben als ik haar was. Ze gaf er ook een aan Adam. De rest is geschiedenis. Adam en Eva gingen zich schamen voor hun naaktheid.
En God was boos, heel boos
En ze werden bang. Terecht, want God was boos. Eerst strafte hij de slang. “Omdat je dit gedaan hebt, ben je vervloekt, onder alle tamme dieren en onder alle wilde beesten! Op je buik zul je kruipen en stof zul je eten, alle dagen van je leven. En jij en de vrouw zullen elkaars vijanden zijn. Vijandschap sticht Ik tussen jou en je de vrouw, tussen jouw kroost en de hare. Het zal jouw kop bedreigen, en jij zijn hiel!”
Daarna strafte Hij Eva. God sprak tot haar met de woorden: “Ik zal de lasten van jouw zwangerschap zeer zwaar maken: met pijn zul je kinderen baren. Naar je man zal je begeerte uitgaan hoewel hij over je heerst.” En met die nieuwe wijsheid in pacht – de mens is nu net als wij geworden. Want nu weet hij wat goed en wat kwaad is – verjoeg God het tweetal uit het paradijs. Ze moesten gaan werken voor de kost.
Morele moed
Het is een Bijbelpassage die ik nooit helemaal heb begrepen. Ik ben niet opgevoed met de Bijbel. Ik ben een kind van de verzuiling. Ik zat op een openbare lagere school en later op een niet-christelijke middelbare school. Ik had geen contact met gelovigen. Die mensen kende ik alleen uit boeken en films. Toen ik op latere leeftijd de betreffende passage uit de Bijbel las was ik verward en geïrriteerd. Waarom is de toon zo zwart? Waar Genesis spreekt over ‘sterven’ zie ik in deze handeling, Eva die snoept van de verboden vrucht, juist de ‘geboorte’ van de mens. De geboorte van de mens die zelf nadenkt, die zich bewust is van zijn eigen daden. De mens die ervoor kiest om te worstelen met ethische vragen. Die zichzelf liever de vraag stelt “wat moet ik doen, hoe moet ik leven om een goed mens te zijn?”, dan te verblijven in een gelukzalige toestand van eeuwige domheid.
Dat is toch juist een moment dat we moeten vieren? Want is het niet juist dat inzicht, het vermogen om te reflecteren op (wat) goed en kwaad (is), dat de mens tot mens maakt? Het snoepen van de verboden vrucht was geen zonde, maar juist the right thing to do! Eva toont karakter op het moment dat zij laat zien dat zij liever zelf nadenkt over de vraag wat goed en kwaad is, dan het over te laten aan God (of aan een boom). Ik vind haar dapper. Ze is bereid om haar veilige waarheden los te laten. Ze neemt initiatief. Ze laat haar morele overtuigingen niet kritiekloos van een ander afhangen. Ze toont nieuwsgierigheid. Ze gaat op onderzoek uit. Kortom, zij toont morele moed.
Het moment van de waarheid
Het ‘scheppingsverhaal’ bevat een rijke les over de relatie tussen het geweten of de morele intuïtie enerzijds en de waarheid anderzijds. Genesis gaat over de prijs die je moet betalen als je kiest voor de waarheid. De waarheid inzien, de ogen openen, de ontdekking dat er nog wereld of een perspectief op de wereld bestaat waarvan je je eerder niet bewust was, het zijn niet voor niets grote thema’s in de literatuur. Op het moment dat de ogen opengaan, gaat er altijd iets verloren: de onschuld. Maar dat moet er niet toe leiden dat we de ogen sluiten en de dingen liever laten zoals ze zijn, om niet op zoek te gaan naar alternatieve waarheden en te luisteren naar anderen.
Waar zijn we toch zo bang voor?
Er is geen enkele reden om te denken dat nieuwsgierige mensen die streven naar kennis, die openstaan voor nieuwe ideeën, gestraft zullen worden door God. Toch vertellen wij elkaar en onszelf al eeuwenlang verhalen over grensverleggers met wie het slecht afloopt. Waarom? Niet alleen Eva werd gestraft. Ook Prometheus, die het vuur stal van de goden en Icarus, die wilde vliegen, werden gestraft voor hun hybris. Met doctor Frankenstein, ‘de nieuwe Prometheus’, die de sterfelijkheid wilde overwinnen en zijn monsterlijke creatie liep het ook slecht af. Het zijn allemaal voorbeelden van mensen, die net als Eva de geheimen van het leven wilden doorgronden en daarvoor werden gestraft. Het is tijd dat we onze interpretaties van deze verhalen herzien.
Eva was heldin, geen zondares!
In onzekere tijden, tijden die vragen om veranderingen en nieuwe inzichten hebben we meer aan figuren zoals Eva dan aan figuren zoals Adam. Adam, die tevergeefs vraagt aan Eva – prachtig geportretteerd door Titiaan – om de appel niet te plukken, is gewoon een sukkel, een angsthaas. Het laatste we waar we in de 21ste eeuw behoefte aan hebben is een ongefundeerde angst voor de toorn van God. We hebben juist mensen nodig die zelfstandig kunnen en durven te denken over grenzen die vervagen, grenzen aan de groei en de inzet van nieuwe technologieën. Mensen die verantwoordelijkheid kunnen en willen dragen. Net als Eva. Mijn voorstel is daarom om het verhaal van Eva anders te interpreteren. Laten we haar zien als een morele held. De mens stierf niet toen ze van de appel snoepte. Het was de dag dat de mens werd geboren.
[1] Willibrord Bijbel, Gen. 2:16-17
